در شرایط رقابتی و ناپایدار محیط کسب‌وکار امروز، سازمان‌ها به دنبال ساختارهای سازمانی منعطف، چابک و کارآمد هستند. یکی از مدل‌های نوآورانه‌ای که به درک بهتر این ساختارها کمک می‌کند، مدل مدیریت شبدری است. این مدل، که نخستین بار توسط چارلز هَندی (Charles Handy) در کتاب خود با عنوان The Age of Unreason مطرح شد، سازمان را همانند یک شبدر سه‌برگ در نظر می‌گیرد که هر برگ آن نماینده نوعی از نیروی انسانی با نقش، رابطه و تعهد متفاوت نسبت به سازمان است.
ساختار سه‌لایه‌ای نیروی انسانی در مدل شبدری
- هسته حرفه‌ای (The Core):
این گروه شامل کارکنان کلیدی، متخصصان استراتژیک و مدیرانی است که مسئولیت شکل‌دادن به چشم‌انداز، فرهنگ و تصمیمات حیاتی سازمان را بر عهده دارند.
ویژگی‌ها:
- استخدام بلندمدت و متعهد
- برخوردار از مزایای کامل سازمانی
- مسئول حفظ و انتقال دانش سازمانی
مثال: مدیر منابع انسانی، متخصصان فنی داخلی، طراحان ارشد محصول
- نیروی قراردادی (The Contractual Fringe):
افرادی هستند که به شکل مستقل یا از طریق پیمان‌کاری با سازمان همکاری می‌کنند. این گروه معمولاً برای پروژه‌های خاص، موقت یا تخصصی به کار گرفته می‌شوند.
ویژگی‌ها:
- استقلال بالا، انعطاف در زمان و مکان کار
- عدم وابستگی رسمی به سازمان
- تمرکز بر تحویل نتیجه و تخصص
مثال: مشاوران فناوری اطلاعات، طراحان خارجی، مربیان آموزشی
- نیروی انعطاف‌پذیر یا پاره‌وقت (The Flexible Labor Force):
کارکنانی هستند که برای انجام وظایف ساده‌تر، اجرایی یا خدماتی، به شکل فصلی یا نیمه‌وقت به خدمت گرفته می‌شوند.
ویژگی‌ها:
- قراردادهای کوتاه‌مدت یا پاره‌وقت
- پرداخت بر اساس زمان یا حجم کار
- نقش مکمل و حمایت‌کننده
مثال: کارگران خدماتی، کارکنان پشتیبانی موقت، فروشندگان فصلی
مزایای مدل مدیریت شبدری در منابع انسانی
- افزایش بهره‌وری منابع انسانی: با واگذاری وظایف تخصصی به بیرون و تمرکز نیروی داخلی بر فعالیت‌های حیاتی، کارایی افزایش می‌یابد.
- انعطاف‌پذیری در پاسخ به تغییرات بازار: سازمان می‌تواند متناسب با تقاضا، حجم فعالیت و شرایط اقتصادی، اندازه و ترکیب نیروی کار خود را تنظیم کند.
- دسترسی به دانش و تخصص متنوع: همکاری با متخصصان خارجی امکان استفاده از آخرین دستاوردهای علمی و تجربی را بدون نیاز به استخدام دائم فراهم می‌کند.
- کاهش هزینه‌های سربار: با کاهش تعداد کارکنان دائمی و استفاده هدفمند از نیروی بیرونی، هزینه‌های ثابت سازمان کمتر می‌شود.
چالش ها و ملاحظات کلیدی
- کاهش وفاداری و انسجام سازمانی: وابستگی بیش از حد به نیروهای بیرونی ممکن است فرهنگ سازمانی را تضعیف کند.
- ریسک نشت اطلاعات و مالکیت معنوی: همکاری با افراد خارج از سازمان نیازمند رعایت جدی ملاحظات محرمانگی است.
- ضرورت طراحی نظام‌های مدیریتی هوشمند: مدیریت سه‌لایه‌ای منابع انسانی نیازمند سیستم‌های مشخصی برای ارزیابی عملکرد، ارتباط مؤثر و هم‌راستاسازی اهداف است.
جمع بندی
مدل مدیریت شبدری، ابزاری مفهومی و کاربردی برای بازاندیشی در ساختار منابع انسانی است. در دنیای امروز که تغییرات سریع، نوآوری مستمر و رقابت شدید به یک اصل تبدیل شده‌اند، سازمان‌هایی موفق خواهند بود که بتوانند با ترکیب مؤثر هسته پایدار، نیروی متخصص بیرونی و نیروی کاری انعطاف‌پذیر، همزمان از مزایای پایداری، تخصص و انعطاف بهره‌مند شوند. منابع انسانی آینده‌نگر، با به‌کارگیری این مدل، می‌توانند پاسخ مناسبی به پیچیدگی‌های روزافزون محیط کاری بدهند.
دیدگاهها